Gastroskopia

Bardzo często proponując w gabinecie lekarskim lub szpitalu wykonanie gastroskopii, reakcja pacjenta waha się od strachu po zdziwienie. Dzieje się tak dlatego, że w dużej liczbie przypadków pacjent nie wie na czym badanie polega lub spotkał się z krążącymi pogłoskami o bardzo bolesnym jego przebiegu. Z całą pewnością mogę stwierdzić, że badanie to nie jest bolesne lecz tylko nieprzyjemne, a jego wartość diagnostyczna jest ogromna. W tym artykule postaram się Państwu przybliżyć technikę wykonania badania, wskazania oraz w jaki sposób trzeba się do niego przygotować.

Co to jest gastroskop?

Technika gastroskopii instrumentami giętkimi rozwinęła się dopiero od końca lat pięćdziesiątych, kiedy wprowadzone do użycia zostały światłowody. Są to bardzo cienkie i giętkie włókna szklane mające zdolność do przesyłania światła, a więc także obrazu, które łączy się ze sobą formując grubsze wiązki. Gastroskop zbudowany jest właśnie z takiej wiązki światłowodów zamkniętych w osnowie z giętkiego tworzywa odpornego na środki dezynfekujące długości około 100 cm i średnicy od 7 do 12 mm z układami optycznymi umożliwiającymi przesyłanie obrazu na każdym z końców. Oprócz włókien optycznych wzdłuż gastroskopu biegną zazwyczaj dwa kanały: wodno-powietrzny i zabiegowy. Kanał wodno-powietrzny służy do doprowadzenia do żołądka za pomocą elektrycznej pompki powietrza, które rozdymając żołądek niwelują jego fałdy umożliwiając dokładną ocenę wszystkich okolic. Tym samym kanałem można doprowadzić także wodę, którą można spłukać np. zabrudzoną śluzem część optyczną. Kanał operacyjny, zwany także biopsyjnym umożliwia wprowadzanie do żołądka różnorakiego rodzaju instrumentów zabiegowych jak np. szczypczyki biopsyjne, koszyczki do usuwania ciał obcych, pętelki tnące do usuwania polipów oraz np. sondy ultradźwiękowe. Giętkość tych instrumentów sprawiła, że wszystkie okolice żołądka i większa część dwunastnicy stała się dostępna dla dokładnej oceny, a dzięki kanałom zabiegowym możliwe jest przeprowadzenie zabiegów oraz pobieranie celowanych wycinków śluzówki z podejrzanych o patologię miejsc do badania histopatologicznego. Można zatem stwierdzić, że obecnie endoskopia stała się metodą diagnostyczno-leczniczą.

Jakie są wskazania do wykonania gastroskopii ?

Wykonanie gastroskopii umożliwia nam ocenę przełyku, żołądka i dwunastnicy- jej opuszki oraz części zstępującej ze znajdującą się tam brodawką Vatera (jest to miejsce ujścia przewodu żółciowego). Oceniana jest nie tylko błona śluzowa tego odcinka przewodu pokarmowego ale także jego motoryka i elastyczność ścian. Dzięki połączeniu techniki endoskopowej i rentgenowskiej możliwe stało się uwidocznienie dróg żółciowych oraz usuwanie z nich powstających tam kamieni. Bardzo dużą rolę odgrywają także zabiegi endoskopowe. Możemy bez trudu usuwać polipy występujące w badanym odcinku, tamować krwawienia z żylaków przełyku i wrzodów żołądka i dwunastnicy, podwiązywać żylaki przełyku i wstrzykiwać w nie tzw. środki obliterujące, które powodują ich zbliznowacenie niejednokrotnie likwidując w ten sposób stan zagrożenia życia. Przy pomocy endoskopu zakłada się także protezy w miejsca, które w przebiegu choroby zostają zwężone utrudniając przemieszczanie się pokarmu lub blokują odpływ żółci np. w chorobach nowotworowych. Niektóre typy gastroskopów wyposażone są w sondę ultradźwiękową, dzięki której dokładnie można ocenić np. rozległość nacieku nowotworowego, stan okolicznych węzłów chłonnych co znacznie polepsza planowanie dalszej diagnostyki i terapii.
Wskazania do wykonania gastroskopii są więc bardzo szerokie od bólów w nadbrzuszu mogących sugerować powstałe w początkowym odcinku przewodu pokarmowego nieprawidłowości do diagnostyki i monitorowania leczenia choroby wrzodowej, nowotworowej i krwawień.

Czy badania takiego należy się obawiać?

Krążą wśród pacjentów plotki o wręcz strasznym i niesamowicie bolesnym przebiegu badania. Sam miałem wykonaną gastroskopię z pobraniem wycinków i mogę powiedzieć, że jest ona zupełnie niebolesna, a tylko nieprzyjemna. Pacjent w trakcie badania może mieć przykre doznania jak odruchy wymiotne, kaszel i odbijanie. Częściej w taki sposób reagują osoby młode. Z moich własnych obserwacji wynika, że można osłabić je poprzez miarowe i głębokie oddychanie. Bardzo wrażliwym osobom można podać środek uspokajający. Po zakończeniu badania pacjenci często stwierdzali, że spodziewali się czegoś gorszego. Zwykle gastroskopia diagnostyczna trwa około 5 minut. Czas ten może się jednak wydłużyć, gdy zachodzi konieczność pobrania wycinków, ostrzykiwania miejsc krwawienia usuwania polipów itp.

Jakie są przeciwwskazania do wykonania gastroskopii ?

Nie każdemu choremu można wykonać takie badanie. Istnieją także przeciwwskazania do tego zabiegu. Pierwszym jest brak współpracy chorego z lekarzem podczas badania, który może doprowadzić do wyrządzenia mu krzywdy oraz uszkodzenia instrumentu wartego niejednokrotnie cenę dobrej klasy samochodu. Pozostałe przeciwwskazania nie zależą od chorego i zalicza się do nich: ostre oparzenia przełyku, napad astmy, zaostrzenie choroby wieńcowej, tętniak aorty oraz perforacja wrzodu żołądka. Jak widać, stany te nie są zbyt częste i u większości chorych można takie badanie bezpiecznie wykonać.

Czy podczas badania można się zarazić chorobami zakaźnymi?

Budowa gastroskopu warunkuje jego wodoszczelność. Oznacza to, że jest on całkowicie hermetyczny, co uniemożliwia przedostanie się treści żołądkowej i mikroorganizmów do jego wnętrza. Po każdym badaniu gastroskop myje się w wodzie z dodatkiem detergentu, przepłukuje jego kanały, a następnie zanurza w roztworze dezynfekcyjnym mającym właściwości niszczenia wszelkich drobnoustrojów, w tym wirusów zapalenia wątroby i HIV. Najczęściej stosowanym w Polsce środkiem jest zalecany przez większość producentów gastroskopów roztwór aldehydu glutarowego. W pracowni, w której pracuję taka kąpiel dezynfekująca trwa godzinę. Warunkuje to 100% bezpieczeństwo dla pacjenta. Bardzo rzadko pracownie wyposażone są w bardzo drogie tzw. myjnie automatyczne i ultradźwiękowe, w których proces mycia i sterylizacji przebiega automatycznie. Niezależnie od rodzaju w jaki przeprowadza się przygotowanie gastroskopu do użycia tylko przestrzeganie zaleconych czasów moczenia gastroskopu w środku dezynfekcyjnym i stosowanie świeżych i markowych środków chemicznych gwarantuje pełne bezpieczeństwo. Należy więc wykonywać badanie w pracowniach renomowanych, posiadających certyfikaty, w których badania wykonują lekarze z odpowiednimi kwalifikacjami do tego badania. Obecnie w Polsce lekarz wykonujący badanie powinien mieć certyfikat wydany przez ośrodki szkolące-najczęściej kliniki. Na Śląsku szkolenia takie prowadzone są w Klinice Gastroenterologii w Katowicach-Ligocie.

Jak przygotować się do badania i jego przeprowadzenie?

Przygotowanie do badania jest bardzo proste i w zasadzie od pacjenta wymagane jest tylko bycie na czczo co najmniej 8 godzin. Najczęściej badanie przeprowadzane jest w godzinach przedpołudniowych, więc badanemu zaleca się zrezygnowanie z kolacji dnia poprzedniego i zgłoszenie się do pracowni zupełnie na czczo. W pracowni badanemu znieczula się gardło aerozolem lignokainowym i prosi o położenie na lewym boku na stole endoskopowym, opierając głowę na niewielkiej poduszce tak, aby leżała ona w osi długiej ciała. Między zęby wkładany jest plastikowy ustnik chroniący gastroskop przed przypadkowym przegryzieniem. Następnie lekarz wprowadza końcówkę gastroskopu ponad językiem do gardła i prosi badanego do wykonania odruchu połykania, który umożliwia wsunięcie go do przełyku. Zadaniem badanego jest w tym momencie tylko spokojne leżenie i miarowe oddychanie. Nie należy się przejmować odruchami wymiotnymi, odbijaniem i wypływającą z ust śliną- jest to normalne zjawisko. Po wykonanej gastroskopii badany powinien odpocząć sobie kilka minut w poczekalni i następnie może udać się do domu. Nie należy spożywać posiłku bezpośrednio po badaniu, ponieważ gardło jest jeszcze znieczulone i nie w pełni kontrolować można odruch połykania. Stan taki mija zwykle po około 30 minutach. W przypadku, gdy pobierane są wycinki do badań należy się stosować do zaleceń lekarza.
Badanie endoskopowe stało się w rękach doświadczonego endoskopisty wręcz nieocenionym narzędziem, nie tylko diagnostycznym lecz także zabiegowym. Część schorzeń, która wcześniej mogła być leczona tylko tradycyjną metodą chirurgiczną z otwarciem jamy brzusznej z powodzeniem leczona jest przy użyciu techniki endoskopowej, niejednokrotnie z lepszym efektem. Jeśli chodzi o stronę diagnostyczną korzyści są również ogromne. Chorobę wrzodową żołądka i XII-cy diagnozowano wcześniej przy użyciu techniki rentgenowskiej. Narażało to chorego na niemałą dawkę promieniowania, a zróżnicowanie wrzodu żołądka z toczącym się procesem nowotworowym było niemożliwe, nie wspominając już o wykrywaniu w pełni uleczalnego tzw. wczesnego raka żołądka. Endoskopia umożliwia przeprowadzenie takiej diagnostyki i różnicowania. Z pewnością uratowała ona życie wielu milionom ludzi. Sądzę, że ten artykuł choć częściowo rozwiał Państwa wątpliwości i obawy związane z endoskopią górnego odcinka przewodu pokarmowego i przybliżył technikę jego wykonania.

Endoskopiści – kolonoskopi, gastroskopia, rektoskopia:

lek. Jacek Grochulski
lek. Krzysztof Tkacz